Ogólnopolski Kongres Muzyki Liturgicznej
W dniach 17-19. września 2004 r., w 1400. rocznicę śmierci św. Grzegorza Wielkiego, odbył się w Krakowie I Ogólnopolski Kongres Muzyki Liturgicznej „Musicam Sacram Promovere”, który zorganizowało Stowarzyszenie Polskich Muzyków Kościelnych. Już w słowie wstępnym Prezes Stowarzyszenia ks. prof. Ireneusz Pawlak podkreślił, iż jest to wydarzenie historyczne. Ostatni Kongres Muzyki Kościelnej w Polsce miał miejsce w Częstochowie w 1959 r. Później, mimo wielorakich projektów i wielokrotnych usiłowań, nie udało się zorganizować żadnego kongresu związanego z muzyką kościelną.
Niewątpliwie, jedną z zasadniczych przyczyn były przemiany, jakie zaszły w liturgii Kościoła po Soborze Watykańskim II. Przekroczyły one bowiem najśmielsze oczekiwania reformatorów, tak że trudno je było zrozumieć, a przede wszystkim wprowadzić w życie. Ks. Pawlak ubolewa, iż zainteresowania muzyką religijną w Polsce poszły w zupełnie innym kierunku, dominantą stała się tzw. kościelna muzyka rozrywkowa. Szeroko i z rozmachem organizowane festiwale piosenki religijnej wysunęły się na pierwsze miejsce i wzbudziły zainteresowanie tak przedstawicieli hierarchii kościelnej, jak i szerokich rzesz wiernych, zwłaszcza młodzieży. Tym samym, zapewne wbrew intencjom organizatorów, stały się wielkim zagrożeniem dla muzyki liturgicznej. Jakże łatwo bowiem było w sposób mechaniczny repertuar piosenkarski, skądinąd potrzebny i niekiedy wartościowy, przenieść do obrzędów liturgicznych. Uroczystości kościelne zostały zalane powodzią niekontrolowanego piosenkarstwa i innych gatunków muzyki najczęściej płytkiej, chwytliwej i taniej. Także wielu przedstawicieli duchowieństwa zwiedzionych doraźnymi sukcesami duszpasterskimi, sprzyjało tym tendencjom wspierając je argumentem postępu, zaspokajania potrzeb współczesnego człowieka, czy też traktując je jako metodę przyciągania wiernych do Kościoła.
Za cel Kongresu przyjęto z jednej strony refleksję nad stanem faktycznym, z drugiej zaś przyjęcie konkretnego działania na najbliższą przyszłość. Po okresie bezradności i narzekań nastał wreszcie czas przebudzenia i działania.
W Kongresie uczestniczyło 200 osób biorących udział w obradach oraz 400 chórzystów, muzyków i kantorów, zaangażowanych w liturgię. Do Krakowa przyjechali członkowie Stowarzyszenia Polskich Muzyków Kościelnych, delegacje muzyków ze wszystkich diecezji, dyrygenci chórów, organiści, profesorowie oraz studenci uczelni wyższych kształcących muzyków kościelnych w Polsce, wykładowcy i słuchacze studiów i szkół organistowskich. W dyskusjach panelowych poruszane były szczegółowe kwestie dotyczące edukacji muzycznej, śpiewników kościelnych, muzyki wokalnej i wokalno-instrumentalnej, roli i zadaniom kantora, organisty, chóru i scholi oraz problemów związanych z transmisjami liturgii.
Uczestnicy Kongresu poświęcili też dużo uwagi formacji. Apelowali o rekolekcje czy obozy, rodzaj warsztatów muzycznych, połączonych z modlitwą i refleksją. Podkreślali, że elementy duchowości są niezbędnym składnikiem wykształcenia muzyka kościelnego. Wielka odpowiedzialność spoczywa na animatorach, gdyż taki będzie chór (pod względem duchowości), jak dyrygent.
Na spotkaniach poruszany był również problem lekcji śpiewu na katechizacji oraz muzycznego kształcenia kleryków. W Polsce jest bardzo zróżnicowany poziom muzyki kościelnej, w diecezjach panują różne tradycje historyczno-muzyczne. Poziom edukacji jest także bardzo nierówny.
Przyszłym organistom doskwiera niestety także brak perspektyw zatrudnienia. Uczestnicy krakowskich obrad widzą jednak potrzebę podnoszenia poziomu przez dobrze sprecyzowane kryteria zatrudniania organistów w dużych parafiach. Padła nawet propozycja, by wyłaniać ich w drodze konkursu. Zwracali uwagę na ożywianie kultury śpiewu w parafiach przez wzmacnianie roli chórów i kantorów. Kształcenie tych ostatnich uznali nawet za pilniejsze niż kształcenie organistów.
Centralnym punktem Kongresu były jednak wzorcowo sprawowane obrzędy, ukazujące w praktyce różne możliwości stosowania repertuaru muzycznego tak tradycyjnego, jak i współczesnego, którego celem jest służba liturgii. Uroczystym Mszom świętym przewodniczyli hierarchowie: kard. Franciszek Macharski z Krakowa, bp Stefan Cichy z Katowic, bp Marcjan Trofimiak z Ukrainy oraz bp Zbigniew Kiernikowski z Siedlec. W celebracjach brały udział chóry Psalmodia i Mariański z Krakowa, schola gregoriańska diecezji siedleckiej oraz schole Archidiecezjalnej Szkoły Organistowskiej z Krakowa. Śpiewom przewodniczyli kantorzy i organiści. Na zakończenie każdego dnia Kongresu odbywały się koncerty w krakowskich świątyniach. Przed melomanami wystąpili znakomici muzycy organowi i chóry kościelne. W koncercie muzyki chóralnej śpiewały chór mieszany Epifania z parafii Miłosierdzia Bożego w Warszawie oraz chór chłopięcy Pueri Cantores Sancti Nicolai z Bochni. W koncercie organowym wystąpili Józef Serafin i Arkadiusz Bialic. Zwieńczeniem całości były uroczyście odprawione w niedzielę w bazylice Mariackiej nieszpory, napisane specjalnie z tej okazji przez znanego krakowskiego kompozytora Mariana Machurę.
Aleksandra Maczan
