Triduum Paschalne

Motyw Męki Pańskiej, choć przebiega przez cały czas wielkopostny i jest związany głównie z piątkami tego okresu, dominuje dopiero po V Niedzieli, a zwłaszcza od Niedzieli Palmowej. Wyraźnie charakter pasyjny posiada dopiero Wielki Tydzień, który rozpoczyna Niedziela Palmowa. W tym dniu wiele miejsca poświęca się rozważaniu Męki Pańskiej, ale w procesji rozpoczynającej liturgię dnia odnajdujemy wyraźne elementy triumfu: symboliczna palma, czerwony – królewski kolor czat liturgicznych, modlitwa przy poświęceniu palm, wskazująca na radość wiecznego Jeruzalem. W ten sposób otrzymujemy wzór przepajania pełnych smutku rozważań pasyjnych myślami o zmartwychwstałym zwycięskim Zbawcy. Duchem triumfu i radości – pomimo zbliżającej się męki i śmierci – przepojone są także śpiewy liturgiczne: Hosanna Synowi Dawidowemu (przed poświęceniem palm), Dzieci hebrajskie (podczas procesji). Ten motyw zwycięskiego króla jest dla liturgii tak ważny, że nawet w trzeciej formie obrzędu, bez procesji, ze zwykłym wejściem, powinien zostać zaznaczony przez wykonanie odpowiedniego śpiewu o wjeździe Chrystusa do Jerozolimy.

Od Wielkiego Poniedziałku do Wielkiej Środy bez wątpienia należy śpiewać pieśni pasyjne, np. Wisi na krzyżu.

Wielki Czwartek to dzień upamiętniający ustanowienie Eucharystii podczas Ostatniej Wieczerzy. Odprawia się wtedy dwie Msze święte. Pierwsza z nich, zwana Mszą Krzyżma, sprawowana jest około południa w kościele katedralnym przez biskupa i całe zgromadzenie kapłanów. Podczas Eucharystii całe prezbiterium zgromadzone wokół swojego Biskupa odnawia przyrzeczenia kapłańskie, gdyż Wielki Czwartek jest również dniem upamiętniającym ustanowienie przez Jezusa Chrystusa Sakramentu Kapłaństwa. Po odnowieniu przyrzeczeń biskup dokonuje błogosławienia olejów świętych: oleju chorych, katechumenów i oleju krzyżma używanego przy chrzcie, bierzmowaniu, święceniach kapłańskich i biskupich oraz konsekracji kościołów i ołtarzy. Drugą Mszę świętą odprawia się wieczorem na upamiętnienie Ostatniej Wieczerzy Jezusa z Apostołami. Hymn „Chwała na wysokości Bogu” jest ostatnim, aż do Wielkiej Soboty, momentem w liturgii Triduum Sacrum, kiedy słyszymy organy. Od tej pory przeżywaniu tajemnicy Męki i Śmierci Jezusa Chrystusa towarzyszyć powinien śpiew a capella, najlepiej z towarzyszeniem chóru. Po homilii biskup (lub proboszcz w parafii wedle uznania) dokonuje obmycia nóg dwunastu mężczyznom. Obrzęd ten jest przypomnieniem umycia nóg Apostołom przez Chrystusa w czasie Ostatniej Wieczerzy. Jest to symbol wzajemnej służby jaką wszyscy wierni powinni wobec siebie sprawować. Po modlitwie po komunii przenosi się Najświętszy Sakrament do kaplicy adoracji, gdzie jest przechowywany do uroczystości wielkopiątkowych. Od tego momentu rozpoczyna się adoracja. Jeszcze jednym elementem wielkoczwartkowej liturgii jest obnażenie z szat ołtarza. Zwyczaj ten, traktowany jest często jako symbol obnażenia Chrystusa z szat, jednak wywodzi się on z czasów gdy otwarte dla wiernych w trakcie Triduum Paschalnego kościoły narażone były stale na kradzieże.

Wielki Piątek to dzień, w którym nie odprawia się Mszy świętej. W tym dniu uroczystości powinny rozpoczynać się po godzinie 15, na pamiątkę Męki Chrystusa na Krzyżu. Obrzędy rozpoczynają się oddaniem czci ołtarzowi poprzez padnięcie kapłana przed krzyżem podczas którego wierni klęcząc modlą się. Ten bardzo ważny i charakterystyczny dla Wielkiego Piątku obrzęd wyraża uniżenie się człowieka oraz jego ból i smutek z odejścia ukochanego Pasterza. Gdy kapłan wstaje rozpoczyna się liturgia słowa, w trakcie której uroczyście jest odczytywana (lub jest taka możliwość, odśpiewana) Męka Pańska. Jednak najważniejszy moment całych uroczystości wielkopiątkowych stanowi adoracja krzyża, gdy wszyscy wierni podchodzą do niego, aby poprzez przyklęknięcie oraz pocałunek wyrazić osobiste przyjęcie odkupienia jakiego Chrystus dokonał za nas. Po komunii kapłan dokonuje wystawienia Najświętszego Sakramentu w monstrancji przykrytej białym przezroczystym welonem. Po okadzeniu, przenosi się Go do Grobu Pańskiego i odmawia modlitwę. Rozpoczyna się adoracja, której towarzyszą śpiewy chóru. Na ołtarzu pozostają krzyż i świece.

Wielka Sobota to dzień, w którym spoglądamy na Chrystusa spoczywającego w grobie. Jest to czas cichego, lecz pełnego nadziei oczekiwania na zmartwychwstanie naszego Pana. W tradycji polskiej uformował się zwyczaj błogosławienia w tym dniu pokarmów, które wierni przynoszą do świątyń. W kościele można wówczas spotkać tzw. „roczniaków”, którzy co przyjdą do kościoła to „święcą jajka”…

Trzeci dzień Triduum Paschalnego stanowi centrum całego roku liturgicznego. Wtedy bowiem świętujemy radosne Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Obrzędy Wielkiej Soboty rozpoczynają się dopiero po zachodzie słońca, a jej liturgia jest pełna symboli. Pierwszym z nich jest ciemność i światło, symbolizujące przejście z ciemności śmierci do światłości życia. Właśnie liturgią światła rozpoczynają się obrzędy tego dnia. W kościele panuje mrok, a kapłan odziany w biały ornat wychodzi na zewnątrz świątyni, by pobłogosławić ogień, oraz po włożeniu gron do paschału symbolizującego zmartwychwstałego Chrystusa zapalić go i powrócić do ołtarza śpiewając „Światło Chrystusa”, a następnie podzielić się ze zgromadzonymi w kościele radosnym płomieniem paschału. Potem kapłan śpiewa orędzie wielkanocne, głosząc zwycięstwo Chrystusa nad śmiercią. Następuje liturgia słowa, składająca się z siedmiu czytań ze Starego Testamentu i jednego z Nowego Testamentu. Po każdym czytaniu i psalmie następuje modlitwa. Przed ósmym czytaniem, ołtarz nakrywany jest obrusem, stawiane są świece, a celebrans rozpoczyna śpiew „Chwała na wysokości Bogu”, w trakcie którego rozbrzmiewają uroczyście organy. Następnie odmawiana jest kolekta, śpiewane Alleluja i czytany fragment Ewangelii o zmartwychwstaniu Jezusa. Kolejnym elementem liturgii paschalnej jest liturgia chrzcielna. W Wielką Sobotę sprawowany może być Sakrament Chrztu dorosłych bądź dzieci, natomiast wierni odnawiają przyrzeczenia chrzcielne. Tu wielką rolę odgrywa woda, która nabrała mocy uświęcania w Jordanie, gdy Chrystus przyjął chrzest. Nią to skropieni są wierni i obmywani katechumeni. Po chrzcie dorosłych, gdy liturgię sprawuje biskup, następuje bierzmowanie. Po tym obrzędzie rozpoczyna się liturgia eucharystyczna. Istotnym jej elementem jest radość, która w dużym stopniu przejawia się przez muzykę. Ważne jest więc, aby harmonizowała ona z treścią liturgii. Sprzyja temu śpiew chóru, włączone już do liturgii ograny lub inne instrumenty muzyczne, np. orkiestra kameralna. Ważne jest aby radość ze zmartwychwstania Pana niosła się gromkim i radosnym głosem!

Magdalena Daukszewicz
absolwentka Akademii Muzycznej w Poznaniu