O muzyce liturgicznej
1. Wprowadzenie historyczne
Owocem I Kongresu Muzyki Liturgicznej Archidiecezji Katowickiej (21-23 X 2005) było m.in. postulowanie stałej formacji muzyczno-liturgicznej zarówno duszpasterzy jak i muzyków kościelnych. Ksiądz Arcybiskup Damian Zimoń w specjalnie na tę okazję napisanym „Liście pasterskim o muzyce liturgicznej” zachęcał: „Do udziału w Kongresie zapraszam muzyków kościelnych: organistów, dyrygentów i śpiewaków. Zapraszam duchownych, zapraszam młodzież rozkochaną w sztuce muzycznej oraz wszystkich wiernych szczerze zatroskanych o poziom muzyki liturgicznej w naszych świątyniach. Kongres odbędzie się 21 i 22 października 2005 roku na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Śląskiego. Niedzielę 23 października ogłaszam Dniem Muzyki Liturgicznej w archidiecezji. Niech dzień ten stanie się okazją do nowego spojrzenia na znaczenie muzyki w przestrzeni liturgicznej. Niech stworzy sposobność do wyrażenia wdzięczności naszym kościelnym artystom za ich pracę i poświęcenie”.
Wspomniana w dokumencie propozycja spotkała się z przychylnym przyjęciem i w niektórych parafiach (zgodnie z przesłanymi propozycjami) zorganizowano koncerty, odczyty i uroczyste celebracje, które dały dobre i wymierne efekty. W związku z tym w roku 2006 Metropolita Katowicki wprowadził stałą praktykę obchodzenia Dnia Muzyki Liturgicznej w XXXIII niedzielę zwykłą w ciągu roku i z tej okazji skierował słowo do diecezjan .
Proponowana praktyka obchodzenia jednej niedzieli ze szczególnym wyakcentowaniem roli muzyki liturgicznej cieszy się sporym zainteresowaniem muzyków i muzykologów, a dobrze zrealizowana i przyjęta może stać się szansą pastoralną. Dzień Muzyki Liturgicznej odbywa się w stałym terminie, tzn. w XXXIII niedzielę zwykłą (19 XI 2006, 18 XI 2007, 16 XI 2008 itd.), co związane jest z jednej strony z kontekstem liturgicznym, a z drugiej daje sposobność do tworzenia dobrej tradycji. Wspomniany kontekst liturgiczny to przede wszystkim niedoceniane i często zapomniane wspomnienie (22 listopada) św. Cecylii, dziewicy i męczennicy, patronki muzyków kościelnych, szczególnie zaś chórów i organistów. Niedziela muzyki liturgicznej może stanowić również okazję, by z bogatego skarbca Kościoła wydobyć inne postacie patronujące muzykom kościelnym: św. Grzegorza I Wielkiego i św. Hildegardę z Bingen.
Tworzenie tradycji wydawać się może tylko pozornie sprawą nową. W rzeczywistości Kościół, prócz rytmu związanego z liturgią, proponuje jeszcze inne, dodatkowe obchody, których zadaniem jest budzenie wrażliwości wierzących na konkretny temat. Można, więc postawić retoryczne pytanie: Skoro obchodzi się Tydzień Modlitw o Jedność Chrześcijan, Tydzień Miłosierdzia, skoro jest Dzień Papieski, Niedziela Misyjna, Niedziela Środków Masowego Przekazu, dlaczego nie miałoby być Niedzieli Muzyki Liturgicznej?
2. Zasady i formy
Niedziela Muzyki Liturgicznej, by naprawdę stała się świętem całej parafii oraz okazją do ewangelizacji przez muzykę musi być solidnie przygotowana. Organizatorami powinni stać się przede wszystkim muzycy danej wspólnoty, czyli: organista, chór, schola itd. Należy przygotowywać je w porozumieniu z duszpasterzem, aby uniknąć przypadkowości.
Z tego też względu z odpowiednim wyprzedzeniem należy przygotować projekt obchodów Niedzieli Muzyki Liturgicznej, by pozyskać środki na ten cel i przygotować wiernych (ogłoszenia, plakaty, zapowiedzi itd.). Zawsze trzeba pamiętać, że konkretne formy przeżywania muzycznego święta należy dostosować do miejscowych warunków i możliwości danej wspólnoty. Niżej podaję kilka propozycji, które można po odpowiednich adaptacjach wcielić w życie.
Uroczysta celebracja
Powszechnie znana jest zasada, że „liturgia dobrze przygotowana to liturgia głęboko przeżywana”. Najtrudniej realizować to, co jest oczywiste. Szczególna dbałość o muzyczną stronę liturgii w tym dniu poprzez obecność chóru, scholi, kantora, a także poprzez zachowanie proporcji między odpowiednio wybraną solową muzyką organową, śpiewem całego zgromadzenia a milczeniem, otwiera wiernych na misterium Chrystusa i Kościoła (por. OWMR 39-41).
Homilia nt. znaczenia muzyki w liturgii
Jeśli celebracja Eucharystii w intencji muzyków kościelnych powinna „otwierać oczy” poszczególnym wspólnotom na wartość spełnianej posługi, to wygłoszenie w ramach liturgii homilii nt. znaczenia muzyki w liturgii, czy głębiej jej teologii, może stanowić wspaniałą szansę pastoralną (por. OWMR 65-66). Niezwykle piękne przykłady muzycznych inspiracji w kaznodziejstwie odnajdujemy w literaturze rodzimej i zagranicznej.
„Powrót” do chorału gregoriańskiego
Wydaje się, że wiele decyzji, które podjęto na początku XXI wieku na szczeblu Stolicy Apostolskiej (np. III wydanie „Missale romanum”, motu proprio Benedykta XVI zezwalające na celebrację w rycie przedsoborowym) powoli toruje drogę do przywrócenia chorałowi gregoriańskiemu należnego mu miejsca wśród śpiewów liturgii (por. KL 54, MS 47, OWMR 41). Wykorzystanie śpiewów łacińskich zawartych w Śpiewniku archidiecezji katowickiej (red. ks. A. Reginek, Katowice 2000) może być pierwszym krokiem do zrealizowania tych propozycji.
Uczenie nowych śpiewów
Jednym z zadań muzyków kościelnych jest systematyczne poszerzanie repertuaru śpiewów wykonywanych przez daną wspólnotę. Niedziela Muzyki Liturgicznej może i powinna przypominać o tym, że dobór śpiewów nie może być przypadkowy, a szacunek dla duchowości liturgicznej domaga się nieustannej pracy nad znajomością śpiewów, które będą odpowiadały kryteriom dotyczącym poszczególnych okresów i części liturgii. Odnośnie do systematycznej pracy w tym zakresie wypowiedziała się już Archidiecezjalna Komisja Muzyki Sakralnej.
Spotkania z muzykami
Bardzo często zdarza się, iż osoby należące do grona najbliższych współpracowników duszpasterzy pozostają anonimowi. Zdarza się też, że wierni „zauważają” np. organistę tylko dwa razy: pierwszy raz, kiedy go zabraknie, a drugi raz, kiedy się pomyli. Zorganizowanie spotkania dla zainteresowanych z organistą, dyrygentem, bądź chórzystami może być okazją do podkreślenia istoty muzyki liturgicznej. Szansą duszpasterską w tym względzie pozostaje właściwe wykorzystanie obrzędów ustanowienia nowego organisty lub poświęcenia organów, a także modlitwa za muzyków kościelnych w każdy 1. czwartek miesiąca.
Koncerty
Pod pojęciem „koncert” kryje się rzeczywistość, której obawiają się duszpasterze, widząc w nim zagrożenie dla świętości miejsca kultu. Praktyka życia zdaje się potwierdzać zasadę, że częściej dochodzi do nadużyć w ramach liturgii (gdzie z lubością stosuje się repertuar piosenkarski lub świecki, również obcy Kościołowi Rzymskokatolickiemu np. gospel lub country), zaś w organizowaniu koncertów poza liturgią stosuje się sztywne zasady, przyjmując pozę purystów. Recital organisty, scholi, chóru bądź zaproszonych gości może i powinien stanowić okazję do modlitwy muzyką. Pamiętać należy, że poczesna część muzycznej twórczości ma swoje biblijne i religijne korzenie. Wydaje się, że ciągle jeszcze za mało wykorzystuje się muzykę w celach ewangelizacyjnych. Dobrze przygotowany koncert muzyki religijnej może stanowić taką szansę. Nie można zapominać zarówno o zasadach obowiązujących w całym Kościele, jak i tych, które zostały sformułowane w wypowiedziach ordynariusza.
Inne propozycje
W tej grupie propozycji może się znaleźć wiele pomysłów, które (jak to już wyżej zaznaczono) wynikają z lokalnych możliwości. Ogólny kryzys kultury muzycznej w społeczeństwie sprawia, iż każda, pozytywna inicjatywa może się stać „zaczynem” przebudzenia. Wymienię tylko trzy, przykładowe propozycje takich inicjatyw:
- organizowanie parafialnego festiwalu pieśni (piosenki) religijnej;
- przygotowanie „muzycznej wycieczki” (np. na koncert do filharmonii, do Muzeum organów przy AM w Katowicach itp.);
- przeprowadzenie konkursu wiedzy z muzyki liturgicznej.
3. Wnioski
Zaproponowane wyżej treści jak i formy przeżywania Niedzieli Muzyki Liturgicznej w archidiecezji niosą ze sobą konkretne korzyści. Wierni mogą soborową odnowę zapisaną w dokumentach Kościoła odczytać poprzez czynny udział w liturgii. Niedziela Muzyki Liturgicznej może stworzyć im taką możliwość, budząc w nich odnowioną i pogłębioną świadomość ich zadań (szczególnie śpiewu wspólnotowego).
Muzycy kościelni (przede wszystkim organiści!), którzy zostaną docenieni poprzez obchody Niedzieli Muzyki Liturgicznej, poczują się zauważeni we wspólnocie parafialnej, a w ten sposób znajdą nowe motywy do dalszej służby. Duszpasterze uświadomią sobie, że przez muzykę mogą docierać do ludzkich sumień. Rozumienie języka muzycznego jako jednego z najskuteczniejszych form duszpasterstwa oraz integracji wspólnoty to niezwykle ważny krok na drodze ku urzeczywistnianiu Kościoła i jego misji.
Wyrażam życzenie, aby praktykowanie Niedzieli Muzyki Liturgicznej w archidiecezji katowickiej przyniosło dobre owoce. Niech wzmacnia pobożność naszych zgromadzeń liturgicznych, niech przyczynia się do odkrywania piękna i duchowości znaków uobecniających misterium Chrystus i Kościoła.
Ks. dr Wiesław Hudek
